Dojrzałość każdego człowieka jest ściśle połączona z poczuciem świadomości siebie. Samoświadomość jest kluczowa, ponieważ to od niej zależy poziom dostrzegania rzeczywiści, a w konsekwencji aktywność i zachowanie człowieka.

Umysł jest rodzajem świadomości charakterystycznym tylko dla człowieka, umożliwiającym tworzenie pojęć i myślenie abstrakcyjne. Jednak to, czy człowiek będzie żył świadomie, czy nie, zależy od jego woli, tj. czy będzie świadomie konfrontował się z faktami, czy unikał tego.

Istotne jest, aby w tym całym procesie zrozumieć własne schematy zachowań, czyli wzajemne powiązanie:

• myśli, 
• emocji, 
• ciała, 
• zachowania. 

Czym są nasze myśli automatyczne? 

Myśli automatyczne to samoistnie pojawiające się w umyśle subiektywne oceny sytuacji, w której się znajdujemy. To właśnie te myśli kształtują nasze dotychczasowe doświadczenia.  

Warto zrozumieć, dlaczego, interpretujemy otaczającą nas rzeczywistość w określony sposób; dlaczego myślimy tak jak myślimy? Interpretację tę budują nasze doświadczenia z dzieciństwa, okresu dojrzewania, wczesnej dorosłości, czy ważne wydarzenia życiowe. Każde wydarzenie miało bowiem wpływ na nasze przekonania, wartości, czy na to kim jesteśmy teraz.

Jak powstaje schemat zachowań?

W zależności jak ocenimy dane zdarzenie, takie emocje poczujemy, a więc jeśli coś wydaje się nam być zagrażające, poczujemy niepokój, lęk, a może nawet panikę. Będzie to miało wpływ na nasze ciało, które napina się, pod wpływem wytwarzających się hormonów, i możemy nawet poczuć ból np. głowy, brzucha itp. Jest to odpowiedź fizjologiczna naszego organizmu, na emocję, którą odczuwamy. W dalszej kolejności będzie miało wpływ na nasze zachowanie, czyli np. na wycofanie się. Takie zachowanie jest charakterystycznym mechanizmem obronnym, kiedy czujemy lęk.

Związek samoświadomości z poczuciem własnej wartości

Jeżeli nie uświadamiamy sobie motywów naszego zachowania, nie rozumiemy, dlaczego czujemy to co czujemy i skąd to się bierze. Zanika wtedy poczucie własnej skuteczności, szacunku do i wartości siebie.

Samoświadomość jest jednym z elementów pewności siebie. Unikanie konfrontacji z niewygodnymi faktami przejawia się w określonym podejściu np.:

• „Wiem, że w moim związku nie jestem szczęśliwa, ale nie chcę o tym myśleć”; 
• “Wiem, że powinnam nauczyć się języka obcego, ale tego nie robię”; 
• “Wiem, że żyję ponad stan, ale…” 

Żyć świadomie to znaczy starać się uświadamiać sobie to, co ma wpływ na nasze wartości, cele i postępować adekwatnie do tego co wiemy. To także szacunek do samego siebie. 

Ważne jest, aby świadomość mogła przełożyć się na działania, czyli życie i zachowywanie się zgodnie z tym co widzimy i wiemy. Np. kiedy zauważamy, że pojawia się brak szacunku w związku, to podejmujemy konkretne, określone działania, a nie zamiatamy problemu pod dywan. Kiedy wypieramy trudności i unikamy rozwiązywania problemów to unikamy świadomego życia. Prowadzi to do braku zaufania do siebie i braku poczucia własnej wartości, a to z kolei powoduje brak motywacji do rozwijania się np. wiem, że popełniłem błąd, ale nie mam odwagi przyznać się do tego i go naprawić. Samoświadomość buduje również szacunek w małżeństwie.

Samoświadomość (psychologia) to stan psychiczny, w którym człowiek rozpoznaje zachodzące w nim zjawiska wewnętrzne i doznania, czyli doświadczanie myśli, emocji, potrzeb, pragnień, możliwości czy ograniczeń, jak również konfrontuje się z otaczającą go rzeczywistością, faktami. Za przykład może posłużyć pragnienie by zdać dobrze egzamin, ale nie ucząc się do niego, nasze pragnienie nie wystarczy aby zdać egzamin, trzeba podjąć wyzwanie i przyswoić materiał, nasze lęki, fantazje nie zmienią rzeczywistości. 

Wysoką samoświadomość posiada człowiek, który umie odróżniać odczucia, które z definicji są subiektywne od faktów, prawdy. Oczywiście nasze odczucia, emocje są drogowskazem naszych potrzeb, czyli są nośnikiem informacji, który mogą doprowadzić nas do ważnych faktów.

Ważne jest abyśmy budowali naszą samoświadomość poprzez następujące praktyki:

Sztuka samopoznania

Budujmy odpowiedzialność za siebie, dokonujmy świadomych wyborów, samodzielnie podejmujmy decyzje, dążąc do szczęścia. Istotne jest abyśmy poznawali swe potrzeby, myśli, uczucia i kierujące nami motywy.Czasami do poznania siebie potrzebna jest pomoc psychoterapeuty, który pomoże odpowiedzieć na następujące pytania:

• Czy wiesz co czujesz w danej chwili? 
• Czy wiesz co jest przyczyną twojego zachowania? 
• Czy wiesz jakie potrzeby w ten sposób próbujesz zaspokoić? 
• Czy wiesz, czego chcesz od kontaktu z daną osobą? 
• Czy żyjesz według swoich wartości, czy ktoś Ci je narzucił? 
• Czy rozumiesz, dlaczego stawiasz sobie określone cele i w jaki kierunku podążasz? 
• Co czuję do siebie?

Dostrzeganie schematów zachowania, którymi posługujemy się w życiu, powoduje, że wiemy, co przynosi dobry efekt, a co nie. Istotne jest też uświadomienie sobie własnych wartości, skąd pochodzą i czy faktycznie są nam bliskie, a także tego, co to jest szacunek i jak go egzekwować.

Dostrzegajmy emocje, które pojawiają się w kontakcie z drugą osobą:

• Co sprawia, że lubią spędzać z nią czas, a z inną osobą, czuje dyskomfort? 
• Dlaczego jednym potrafię stawiać granicę i być asertywna, a przy innych tracę pewność siebie? 

Ważne jest, aby zrozumieć własne reakcje i zachowania. 

Zwracajmy uwagę na odczucia płynące z ciała. 

Zablokowane uczucia ujawniają się w reakcjach fizycznych np.:

• płytki oddech, 
• napięte mięśnie, 
• migreny, 
• ból w klatce piersiowej, 
• brzucha. 

Praca z ciałem odblokowuje świadomość, umysł np. głęboki masaż, ćwiczenia fizyczne, medytacja, relaksacja.

Podejmujmy wyzwania, nie cofajmy się mimo towarzyszących trudności i lęków.

Bądźmy wytrwali w działaniu i w pokonywaniu przeszkód.

Żyjmy „tu i teraz”.

Kiedy bawimy się z dzieckiem to doświadczajmy tej zabawy, a nie myślmy o tym co trzeba zrobić na obiad albo do pracy. Podczas spotkania ze znajomymi bądźmy obecni zamiast np. przeglądać portale społecznościowe w telefonie. Róbmy to co się robi, gdy to się robi☺.

Bądźmy otwarci na fakty, informacje, badźmy ciekawi świata. 

Rozróżniajmy własne interpretacje zdarzeń (czyli myśli i emocji) od faktów.

Np. jeżeli ktoś spóźnił się na spotkanie z nami, możemy zinterpretować jego zachowanie, jako lekceważenie nas, możemy zadać sobie wtedy pytanie co to szacunek i czy druga osoba nim nas obdarza (interpretacja zdarzenia) albo dowiedzieć się, co było przyczyną (fakt) takiego zachowania np. przedłużające się spotkanie w pracy. Nie traktujmy swoich odczuć jako obiektywną rzeczywistość, tylko jako informację o nas samych, o naszych potrzebach. To co postrzegamy, to jakie temu nadajemy znaczenia, i jakie w związku z tym czujemy emocje to trzy odrębne rzeczy.

Konfrontujmy się z lękami zamiast ich unikać, wycofywać lub wypierać się. 

Istotne jest, aby zrozumieć co powoduje, że w danej sytuacji czujemy lęk, co jest jego przyczyną. Jest to sygnał, żeby otworzyć oczy i zbliżyć się do tego doświadczenia, chociaż często wymagać to będzie to dużego wysiłku. 

Miejmy świadomość swojego położenia na drodze do realizacji celów zawodowych i osobistych (np. jeśli moim celem jest założenie własnej firmy, to, co robię w związku z tym?)

• Czy jestem bliżej celu niż byłam miesiąc temu? 
• Gdzie chciałabym być za rok? 
• Co robię by to spełnić? 
• Czy uświadamiam sobie własne plany w takim stopniu jakim powonieniem?

Budujmy samoświadomość poprzez działanie zgodne z ustalonym celem i dążmy do jego realizacji.

Często z lęku przed niepowodzeniem, porażką, sprawami, które są dla nas najważniejsze poświęcamy najmniej uwagi i czasu np. sprzątamy zamiast zrobić ważną prezentację. Świadome życie to kontrolowanie działań, aby były zgodne z naszymi celami. 

Odbierajmy informacje zwrotne z otoczenia, badźmy gotowi do konfrontowania się z nowymi wiadomościami.

Pamiętajmy, że należy działać w sposób efektywny, np. reagujemy na dziwne zachowanie męża po zdradzie, a nie udajemy, że nie miało to miejsca.

Starajmy się w sposób ciągły rozumieć rzeczywistość i nadążać za nią realizując swe cele.

Innymi słowy, aby być skutecznym w realizacji celów trzeba mierzyć się z przeszkodami i rozwijającym się światem. Aby się rozwijać, ważna jest otwartość na nową wiedzę, która może mieć wpływa na nasze doświadczenia, poglądy i przekonania.  Ważne jest również, aby zrozumieć jaki wpływ ma na nas rzeczywistość, w której żyjemy tzn. jak bardzo jej ulegamy pod względem kulturowym, ekonomicznym, społecznym politycznym itp. To wszystko ma wpływ na nasze poglądy, postawy, styl, zdrowie, wartości, na to co daje nam przyjemność lub nie, standard życia itp.

Dostrzegajmy błędy i naprawiajmy je.

Nie chodzi o to, żeby za wszelka ceną mieć rację, ale o to, aby mieć odwagę do działania zgodnego z prawdą.

Angażujmy się w proces nauki, to jest poszerzania świadomości – im dłużej się uczymy tym młodsi się czujemy. Jest to sposób na adaptację się do świata np. nadążanie za postępem technologicznym.

Strach przed samoświadomością

Ucieczką od świadomości są uzależnienia (alkohol, narkotyki, hazard, destruktywne związki), natomiast podłożem jest lęk, bezradność i unikanie cierpienia.

Życie świadome jest działaniem, jak i stanem umysłu. Najczęściej bywa tak, że w pewnych dziedzinach życia jesteśmy bardziej świadomi, a w innych mniej np. świetnie jesteśmy zorientowani w sferze zawodowej, a nie posiadamy świadomości w sferze relacji osobistych.

Warto poszukać sferę, w której życie przynosi nam najmniej satysfakcji, albo sprawia największy ból.

Jeżeli chcesz poprawić samoświadomość, test przedstawiony poniżej na pewno w tym pomoże.

Odpowiedz na poniższe pytania:

• Gdybyś zdecydował się być bardziej świadomy w pracy, co zrobiłbyś inaczej?
• Gdybyś zdecydował się być bardziej świadomy swoich relacji z ludźmi, co zrobiłbyś inaczej?
• Gdybyś zwracał większą uwagę na to jak odnosisz się do innych, co zrobiłbyś inaczej?
• Jeśli odczuwasz lęk przed zdobyciem świadomości, jakich konsekwencji unikasz?
• Co zauważysz, jeśli przyjrzysz się swoim lękom?
• Co jesteś gotów zrobić, żeby być bardziej skuteczny, w obszarach, w których jesteś mniej świadomy?

Praktyka świadomego życia jest istotnym elementem poczucia własnej wartości, tak samo jak szacunek do samego siebie.